ارزیابی کاربرد سديم لوريل اتر سولفات در شستشوی پارچه های پنبه ای تاریخی با استفاده از نمونه های پير شده تسريعی
اسید سولفونیک
دسامبر 31, 2018
اسید استئاریک
ژانویه 19, 2019چکیده
با اينکه موضوع پاکسازی و شستشوي بافته ها و منسوجات تاريخي در حوزه حفاظت و مرمت زمان زيادي است مطرح شده، اما همچنان يكي از مهمترين و چالش انگيزترين مباحث در اين حيطه است. بسته به ويژگيهاي متفاوت شويندهها، فرمولاسيون شستشو نيز براي پارچههاي گوناگون، متفاوت خواهد بود. شویندههای صنعتی و تجاری به دلیل دارا بودن مواد افزودنی گوناگون و تغییرات فرمولاسيون درطول زمان، شرایط لازم و مطلوب را برای استفاده در حوزه حفاظت و مرمت ندارند. از این رو، انتخاب شویندهاي متناسب با شرایط آثار پارچهای تاریخی و ویژگیهای فیزیکی آنها، بایستی در دستور کار حفاظت گر قرار گیرد. شوينده مورد استفاده، لازم است از سویی بدون آسیب رساندن به پارچه، میزان پاک‌کنندگی مناسبی داشته باشد و از سویی دیگر، اثر نامطلوبی روی الیاف منسوج، در دراز مدت ایجاد نکند. باتوجه به کاربرد گسترده ماده فعالس طحی سدیم لوریل اتر سولفات (تگزاپون) (ماده فعالسطحي آنیونی) در بیشتر شوینده ها و در دسترس و مقرون به صرفه بودن آن، در این پژوهش، کوشش شد با بررسی معایب و مزایای این ماده فعال سطحي در تر شویی پارچه های پنبه ای تاریخی، مناسبت آن ارزیابی شود. به منظور دست یابی به این هدف، لازم است قابلیت پاک سازی و تأثیرات تخریبی آن در پاک سازی پارچه های پنبه اي بررسی گردد. روش پژوهش تحليلي- مقايس هاي و شیوه گردآوری داده ها از طریق آزمایش های مرتبط با موضوع پژوهش همچون تهیه طیف مادون قرمز-انعکاس کلی تضعیف شده، تعیین میزان مقاومت کششی، رطوبت بازيافتي (تعادلی)، هدایت الکتریکی، رنگ سنجی و pH بوده است. مراحل انجام پژوهش حاضر بدين گونه بود که پارچه های پنبه ای پیر سازی شده با شوینده حاوی ماده فعال سطحي ِ مورد نظر، سدیم کربوکسی متیل سلولز و اتیلن دی آمین تترا استیک اسید شسته و قبل و بعد از شستشو آزمایش شدند. نتایج بیانگر آن بود که ماده یادشده تأثیر تخریبی بر سلولز نداشته و در شستشوی پارچه های پنبه ای تاریخی می توان از آن استفاده کرد.
مقدمه
پاکسازی منسوجات، بخشی از روند اجرایی عملیات حفاظت و مرمت آثار تاریخی پارچه ای است. مرمت گران با توجه به شرایط آثار پارچه ای و ویژگی های فیزیکی آنها، ممکن است مبادرت به شستشو (پاکسازی خیس) نمایند. در شستشوی پارچه های تاریخی به ماده ای نیاز است که درعین پاک‌کنندگی مناسب، در دراز مدت اثر نامطلوبی روی الیاف منسوج ایجاد نکند. موادی نظیر پرکننده، آنزیم، نرم‌کننده، اسانس و رنگ که در شوینده های صنعتی و تجاری وجود دارند، ممکن است به صورت کامل از بافت خارج نشود و به ساختار پارچه آسیب برساند. از این رو، شوینده های صنعتی به دلیل دارا بودن مواد افزودنی گوناگون و نیز تغییرات فرمولاسيون در طول زمان، شرایط لازم و مطلوب را برای استفاده در حوزه حفاظت و مرمت ندارند. درحال ِحاضر، شوینده ِ اختصاصی در دسترس و مقرون به صرفه ای موجود نیست لذا اکثر مرمت گران برای شستشوی پارچه های تاریخی به استفاده از شامپو هايی با درجه قليايي پائين مانند شامپوبچه روی آورده اند. حفاظت گر می بایست با در نظر گرفتن نوع و وضعیت نمونه، مواد موجود و در دسترس، هزینه ها و زمان، ترکیب شوینده مناسب را انتخاب کند. محصولات تجاری گوناگونی در بازارهای خارجی به عنوان شوینده وجود دارند که در فرایند های حفاظت و مرمت از آنها استفاده می شود.
با اینکه هر یک ازاین مواد، مزایا و معایبی دارند اما پژوهش های انجام شده بیشتر روی مواد شوینده تجاری و در زمینه مصارف صنعتی و خانگی است و به نظر میرسد، تأثیر این مواد روی الیاف در حوزه حفاظت و مرمت آثار تاریخی به صورت دقیق و ویژه بررسی نشده است. بنابر حساس بودن آثار تاریخی، هر ماده ای قبل از استفاده می بایست آزمایش گردد. دست‌کم شانزده عامل نظیر کیفیت آب استفاده شده از نظر میزان سختی، ماهيت اليافي كه نياز به پاک سازی دارد(جنس الیاف پارچه)، خصوصیات لایه بستر (ویژگی های سطح)، مواد سازنده شوینده مانند سازندها و مواد تعلیق ساز چركي، غلظت و ساختار ماده فعال سطحي، ماهيت چركي يا تغییر رنگ ایجاد شده بر پارچه، حالت چرکی (جامد یا مایع بودن آن) و در صورت جامد بودن چرکی اندازه ذرات آن، طول زمان فرایند شستشو، تعداد دفعات شستشو، نحوه شستشو و اعمال حركات مكانيكي، ساز و کارهای شستشو، مقدار نسبی چرکی و کثیفی، pH محلول شستشو، حمام شستشو (به طور کلی تحت عنوان نسبت مایع و تعداد دفعات آبکشی بیان می شود)، درجه حرارت شستشو و میزان کف در شستشو تأثیر گذارند.
